این کتاب دربرگیرندۀ بیشتر نکوهشها و ستایشهایی است که در هزار سال، به شعر از زمان حکیم طوس، فردوسی، تا زمانۀ ما، در حق او و اثر یگانهاش، شاهنامه سروده شده است، و همچنین بررسی و طبقهبندی تاریخی این نکوهشها و ستایشها در شش دوره: «انکار فردوسی، پایان انکار و آغاز دیدگاههای دوگانه، اوجگیری افسانهها، آغاز ستایشها و اوجگیری تضمینها، اوجگیری افسانهها، ستایش». کتاب با اشارههای انتقادی فرخی سیستانی، شاعر پیشگام دورۀ غزنوی، نسبت به شاهنامه آغاز میشود و با قصیدۀ شفیعیکدکنی، شاعر عصر ما، دربارۀ فردوسی به اتمام میرسد. مؤلف از ستیز تا ستایش این مجموعۀ بسیار خواندنی را به پیشنهاد همین استاد برجسته گردآوری کرده و در دسترس دوستداران ادب کهنسال فارسی قرار داده است.
کتاب “از ستیز تا ستایش” نوشته نیما ظاهری، پژوهشی عمیق و مستند در بررسی واکنش شاعران ایرانی از دورههای مختلف به شاهنامه فردوسی است. این کتاب، با نگاهی تحلیلی و تاریخی، سیر تکامل دیدگاه شاعران نسبت به فردوسی و شاهنامه را از سدههای نخست پس از سرایش شاهنامه تا دوران معاصر بررسی میکند.
در این اثر، نویسنده تلاش کرده است تا تأثیرات عمیق فرهنگی، ادبی و اجتماعی شاهنامه را در بستر تاریخی و در میان شاعران بزرگ فارسیزبان از جمله فرخی سیستانی، عنصری، مسعود سعد سلمان، حافظ، سعدی و دیگران تحلیل کند. این کتاب به شش دوره تاریخی تقسیم شده است که هر دوره به نوع خاصی از مواجهه شاعران با شاهنامه میپردازد؛ از انکار و نقد اولیه تا ستایش و ارجگذاری که در دورههای بعدی شکل گرفته است .
نیما ظاهری در این پژوهش، با استناد به متون کهن و تحلیلهای دقیق، نشان میدهد که چگونه شاهنامه در طول زمان به یکی از ارکان هویتی و ادبی ایران تبدیل شد. یکی از نکات برجسته کتاب، تحلیل نحوه پردازش فردوسی به اساطیر و تاریخ ایران و تأثیر این اثر بر اندیشه شاعران دورههای مختلف است. این کتاب برای پژوهشگران ادبیات فارسی، تاریخ فرهنگ ایران و علاقهمندان به فردوسی و شاهنامه، اثری ارزشمند و خواندنی به شمار میآید.
“از ستیز تا ستایش” نه تنها یک تحلیل تاریخی-ادبی از شاهنامه است، بلکه پلی میان گذشته و امروز ادبیات فارسی میسازد و جایگاه فردوسی را به عنوان حکیم سخن ایرانیان بازتعریف میکند.
